اثر هاله ای چیست؟ و چگونه بر قضاوت و تصمیم گیری های شما تاثیر می گذارد؟

آیا برای شما اتفاق افتاده...

• فقط بخاطر زبان، لهجه، و یا قومیت به اشتباه به کسی بطور کامل اعتماد کرده باشید و یا بالعکس؟
• فقط بخاطر رنگ یا ظاهر مورد علاقه کالایی قضاوت اشتباهی دربارۀ کیفیت آن کرده باشید؟
• فقط بخاطر قدرت بیان کسی، او را به اشتباه با هوش، موفق، و صادق دانسته باشید؟

و یا

• بخاطر زیبارویی کسی بر خلاف واقعیت، او را انسان بسیار خوب تصور کرده باشید؟

اگر موارد فوق و یا مانند اینها برای شما اتفاق افتاده باشد شما تحت تاثیر اثر هاله ای یا خطای هاله ای قرار گرفته اید.

اثر هاله ای چیست؟

اثر هاله ای (halo effect) نوع از سو گیری یا خطای شناختی است که توسط ادوارد ثراندایک روانشناس آمریکایی در سال 1920 میلادی کشف شد.

ثراندایک در تحقیقی از افسران مافوق ارتش خواست تا سربازانشان را بر اساس مدیریت، وفاداری، قابلیت اعتماد، هوش، و ویژگی های ظاهری درجه بندی کند. ثراندایک در پی این بود تا بفهمد کدام ویژگی روی ویژگی های دیگر تاثیر دارد. او دریافت که ویژگی های ظاهر( خوش چهره یا خوش تیپ بودن) روی عوامل دیگر تاثیر بسزایی دارد، به عبارت دیگر سربازی که خوش قیافه تر بود، باهوش، وفادار، مدیر، و قابل اعتمادتر ارزیابی می گردید.

هر چند که اثر هاله ای در ارتباط با تاثیر ویژگی های ظاهری تعریف شده و معروف می باشد، اما همانطور که ابتدای مقاله اشاره کردم اثر هاله ای می تواند در ارتباط با پدیده های مرتبط دیگر اتفاق بیفتد.

بنابراین

اثر هاله ای، خطایی شناختی است که در آن افراد ویژگی مشخصی از یک انسان، شی یا هر پدیدۀ دیگری را مبنایی برای قضاوت دربارۀ کل آن قرار می دهند.

اثر هاله ای چه پیامد منفی ای می تواند داشته باشد؟

در صورت عدم شناخت کافی و کنترل آن، مطمئنا اثر هاله ای می تواند تاثیر منفی ای در زندگی ما داشته باشد. برای مثال فرض کنید شما به عنوان مدیر یک شرکت قرار است یک فرد مسلط و ماهر دربارۀ برنامه نویسی استخدام کنید ولی در فرایند مصاحبه تنها بخاطر آراسته بودن، اشتباه کرده و خسارت های مالی زیادی را متحمل می شوید و یا در انتخاب همسر تنها بخاطر یک ویژگی خاص (ثروتمند بودن، معروف بودن و مانند اینها) تصور می کنید که خوشبختی کامل در دسترس است اما این رخ نمی دهد و آسیب فراوانی می بینید

اجازه بدید مثال دیگری بیاورم...

حتما شده بارها برای خرید کالا یا وسیله ای به فروشگاه ها مراجعه کردید، برخی فروشنده ها سعی می کنند با نورپردازی های حرفه ای و بسته بندی های زیبا شما را وادار به خرید کنند، بعد از خرید متوجه بی کیفیتی آن شده و در نتیجه احساس فریب خوردگی در شما بوجود می آید...

چه کار کنیم که تحت تاثیر این خطا قرار نگیریم؟

افراد در ارتباط با محیط خود غالباً به دو صورت تکانشی یا تاملی عمل می کنند. افراد تکانشی در واکنش ها و تصمیم ها سریع عمل می کنند و کمتر فکر خود را درگیر ساخته و متکی بر هیجانات هستند ولی افراد تاملی اینگونه نیستد، این افراد سعی می کنند با تفکر و صبر بیشتر با محیط خود تعامل کنند

برای در امان ماندن از آسیب های اثر هاله ای پیشنهاد می شود صبور باشید و تامل و تفکر کنید. برای تفکر کردن نیز شما نیاز به دانش و اطلاعات کافی دارید بنابراین آگاهی، لازمه و عنصر اصلی تفکر شماست.

برای مثال در انتخاب همسر اگر شما آگاهی و اطلاعات کافی و در نتیجه درک لازم را داشته باشید تنها یک عامل مشخص نمی تواند شما را به اشتباه بندازد. اگر در ارتباط با خرید کالایی نیز شما اگر اطلاعات کافی داشته باشید غلوها و توصیفات ناصحیح فروشنده نمی تواند شما را به اشتباه بندازد و یا حداقل احتمال اشتباه شما را کاهش می دهد

چگونه می توان از اثر هاله ای بهره جست؟

علیرغم بیان راهکارهایی برای کاهش یا از بین بردن اثرات منفی اثر هاله ای، اما این خطای شناختی در بین انسان ها وجود دارد. بنابراین بهتر است به فکر بهره گیری مثبت از آن باشیم.

دقایق و حتی لحظات ابتدایی تعاملاتی که برای اولین بار اتفاق می افتند بسیار مهم است، چرا که قسمت عمدۀ قضاوت دیگران نسبت به شما در آن لحظات شکل می گیرد. بنابراین سعی کنید آراسته باشید، بخوبی و شمرده صحبت کنید، لبخند بزنید، از حرکات بدن مناسب استفاده کنید، وقت شناس باشید و به نظرات و افکار دیگران احترام بگذارید. مطمئناً این رفتارها بسیار وابسته به محیط می باشد و متناسب با شرایط فرهنگی، اجتماعی، و موقعیتی باید تغییر کنند.

برای مثال شما نمی توانید در یک مراسم ترحیم لبخند بزنید. همچنین اگر در زمان سخنرانی شما بتوانید در لحظات ابتدایی احساس خوبی در مخاطبان بوجود بیاورید بسیار راحت تر و موفق تر می توانید ادامه دهید.

در زمینه استفاده مثبت از اثر هاله ای در زمینه کسب و کار می توان به استفاده از طراحی های بسیار زیبا و جذابی که شرکت اپل و استیو جابز برای فروش محصولات خود استفاده کردند، اشاره کرد که بطور بی سابقه ای در سال 2005 فروش محصولات اپل 66 درصد افزایش یافت.

شما می توانید با توجه به موقعیت کاری یا اجتماعی خود و با توجه به آنچه در این مقاله گفته شد، از راهبردهای مناسبی برای اولین تاثیرگذاری مثبت بهره ببرید.

نویسنده: دکتر قاسم تبار (اطلاعات بیشتر)

منابع

Rosenzweig, P. (2007). The Halo Effect: ... and the Eight Other Business Delusions That Deceive Managers-

Rasmussen, K. Halo Effect. In N. J. Salkind & K. Rasmussen (Eds.), Encyclopedia of Educational Psychology

schneider, F.W., Gruman, J. A., & Coutts, L. M. Applied Social Psychology: Understanding and Addressing Social and Practical Problems