سوگیری شناختی چیست؟ بد یا خوب؟

سوگیری شناختی (cognitive bias) داستان آن فیلی است که عده ای نابینا به هر قسمت فیل دست می کشند و هر کدام تصوری اشتباهی دارند.

سوگیری شناختی، تمایل ذهنی برای انجام خطاهای یکسان و تکراری است که ممکن است بارها در زندگی روزمره ما رخ دهد. برای مثال به تصویر زیر توجه کنید کدام دایرۀ نارنجی بزرگتر است؟

مطمئناً بسیاری از ما دایره B را بزرگتر می دانیم در حالی که هر دو اندازۀ یکسانی دارند. این یک مثال عینی از سوگیری شناختی است. سوگیری های شناختی از نوع خطای شناختی است، یعنی بنابر عوامل متعدد از جمله عدم توجه درست و کافی، پیشینۀ ذهنی، و عدم دانش کافی  ممکن است تصمیم، نظر، یا انتخاب اشتباهی داشته باشیم.

همانطور که گفته شد سوگیری های ذهنی منتج از عوامل مختلفی است اما این ساده سازی ذهنی است که نقش کلیدی بازی می کند. ذهن در برخورد با پدیده های مختلف تلاش می کند تا پدیده ها را بطور ساده تفسیر کرده و آن را جذب کند که این امر متاسفانه گاهی اوقات باعث می شود ما تصمیم گیری های ضعیف و قضاوت های ناصحیحی در اتفاقات پیرامون مان داشته باشیم.

اما این سو گیری ها همیشه بد نیستند. روانشناسان معتقدند بسیاری از این سوگیری ها باعث می شوند تا بطور سریع تری دربارۀ موضوعات مختلف تصمیم گیری کنیم. اگر زمانی که با موقعیتی تهدید آمیز و خطرناک مواجه شدیم، سوگیری شناختی نقش حیاتی ایفا می کند. برای مثال زمانی که تنها در یک خیابان تاریک هستید احساس می کنید که یک دزدی در حال تعقیب شما می باشد و باید از آنجا خارج شوید در حالی تنها سایه ای از شی متحرک مانند یک پرچم یا شی دیگری است اما می تواند یک دزد واقعی نیز باشد در اینصورت این سوگیری کمک بسزایی به امنیت ما می کند.

برای مقابله با سوگیری شناختی های که منجر به تصمیم گیری ها و انتخاب های اشتباه می شوند باید با انواع آن آشنا باشیم و سپس راحل متناسب با آن را انتخاب کنیم.

نویسنده: دکتر قاسم تبار (عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی)