استفاده از اصل پریماک (Premack's principle) یا "قانون مادربزرگ" در کلاس درس

اصل پریماک یا "قانون مادربزرگ" (Premack's Effect) یک دیدگاه مشهور در روانشناسی است که می تواند در مدیریت کلاس به معلمان کمک کند.

در این مقاله، ارتباط اصل پریماک با آنچه که به افراد انگیزه می دهد را خواهید آموخت.

انگیزش بیرونی و درونی

تصور کنید که یک روز مرخصی می گیرید و می توانید هرکاری که دلتان می خواهد را با وقت خود انجام دهید.

می توانید به سینما بروید، بازی کامپیوتری انجام دهید، چرت بزنید، به خرید بروید، یا حتی می توانید مشغول خواندن یک کتاب خوب شوید.

همة ما صرفا به این دلیل انواع مختلف رفتارها را انجام می دهیم که از آنها لذت می بریم؛ مثلا کارهای تفریحی یا علایق شخصی.

بخش بسیاری از روانشناسی انگیزش مبتنی بر این دیدگاه است که بسیاری از افراد به این دلیل برخی رفتارهای خود را انجام می دهند که انتظار دارند به خاطر انجام آنها پاداش دریافت کنند، مثلا ما تنها به این دلیل کار می کنیم که انتظار داریم حقوق دریافت کنیم. احتملا ما رایگان کار نمی کنیم.

وقتی ما به دلیل انتظار خود برای دریافت پاداش یک رفتار را انجام می دهیم، روانشناسی می گوید که ما یک انگیزش بیرونی یا خارجی برای آن رفتار داریم.

بااین حال، ما همچنین رفتارهای دیگر را صرفا به این دلیل انجام می دهیم که فکر می کنیم ما را سرگرم می کنند، مثل رفتارهایی که می توانید در روز مرخصی انجام دهید.

ما انتظار دریافت یک پاداش خارجی را نداریم. دراینجا، پاداش صرفا لذتی است که از انجام آن رفتارها دریافت می کنیم. این رفتارها برای ما لذت بخش، آرامش بخش، یا چالش انگیز هستند، و درنتیجه عمل انجام دادن آن رفتارها پاداشی است که دریافت می کنیم.

روانشناسی می گوید که این نوع رفتار به دلیل انگیزش درونی یا داخلی انجام می شود. انگیزش درونی مبنایی برای موضوع اصلی این نوشتار است، یعنی اصل پریماک یا قانون مادربزرگ.

پژوهش دیوید پریماک

دیود پریماک (David Primack) یک روانشناس در ده های 1950 و 60 بود که به مطالعه انگیزش درونی برای رفتارهای خاص علاقه‌مند شد.

پریماک گفت که وقتی شما تمام رفتارهای احتمالی که ممکن است انجام دهید را در نظر می گیرید (مثلا وقتی وقت آزاد به شما داده می شود)، شما ترجیح خود برای انجام هر رفتار را بسته به شخصیت و نیاز خود در آن زمان، رده بندی می کنید.

مثلا، برخی افراد ممکن است درطول وقت آزاد خود تصمیم بگیرند که یک کتاب بخوانند، درحالیکه برخی دیگر تصمیم میگیرند که به جای آن یک فیلم سینمایی ببینند.

اگر مطالعه فعالیت مورد علاقه شما باشد، معمولا تصمیم می گیرید کتاب بخوانید، اما اگر خواندن یک کتاب طولانی را تمام کنید ممکن است بخواهید که کمی استراحت کنید و کار دیگری انجام دهید، مثلا پیاده روی کنید.

بنابراین، انگیزش درونی ما برای یک رفتار خاص می تواند وابسته به شرایط، خلق و خو یا آنچه اخیرا انجام داده ایم باشد.

درحالیکه اکثر مردم بصورت هشیارانه رفتارهایی که ترجیح می دهند را رده بندی نمی کنند، اما پریماک گفت اگر شما زندگی یک شخص دیگر را مشاهده کنید، رفتارهایی که بیشتر رخ می دهند یا رفتارهایی که احتمال رخ دادن آنها بالاتر است، احتمالا رفتارهایی هستند که شخص ترجیح می دهد.

مثلا، فرض کنید یک معلم دانش آموز خود به نام رضا را در طول یک دوره یک ماهه در حین زنگ تفریح مورد مشاهده قرار می دهد. رضا حداقل 5 دقیقه از تمام زنگ های تفریح را صرف بازی کردن روی سرسره می کند. او فقط چند روز در ماه را صرف بسکتبال می کند. درنهایت، رضا تنها یک بار در ماه تاب بازی می کند، و سپس تنها صرف چند دقیقه به سمت فعالیت دیگری می رود.

پریماک می گوید که صرفا با رده بندی هر فعالیت رضا با توجه به احتمال رخ دادن آن، می توانیم انگیزش درونی او برای هر فعالیت را بشناسیم.

رایج ترین فعالیت بازی کردن روی سرسره بود، درنتیجه اگر ما از رضا درمورد کار مورد علاقه اش در زنگ تفریح سوال بپرسیم، احتمالا او می گوید بازی کردن روی سرسره.

فعالیتی که رضا کمتری علاقه را به آن دارد، یا همان فعالیتی که کمترین میزان تقویت درونی را ارائه می کند، تاب بازی کردن است. ما این را می دانیم چون رضا تقریبا هیچ وقت تاب بازی نمی کند.

اصل پریماک

این دیدگاه ها را می توان بصورت چیزی که امروزه به آن اصل پریماک می گوییم فرمول بندی کرد.

اصل پریماک می گوید که رفتارهای ترجیحی، یا رفتارهایی که بالاترین میزان تقویت درونی را دارند، می توانند بعنوان پاداش یا تقویت هایی برای رفتارهایی مورد استفاده قرار گیرند که کمتر مورد ترجیح فرد هستند.

بیایید دوباره به نمونه رضا بپردازیم.

اگر معلم رضا متوجه شود که کار مورد علاقه او بازی کردن روی سرسره است، او می تواند به نفع خود از این اطلاعات استفاده کند. اگر معلم ببیند که رضا واقعا دوست ندارد که تکلیف ریاضی خود را انجام دهد، او می تواند برای انجام دادن تکلیف ریاضی با پاداش دادن 5 دقیقه اضافه برای سرسره بازی، رضا را تقویت کند. این پاداش احتمالا انگیزش اضافی که رضا نیاز دارد را به او می دهد.

اگر معلم رضا پاداشی ارائه کند که خیلی برای او مورد علاقه نباشد، مثلا تاب بازی کردن، آن پاداش برای رضا خیلی جذاب نخواهد بود. درنتیجه ممکن است تکلیف ریاضی را انجام ندهد.

بدین صورت، می توان در محیط کلاس از اصل پریماک استفاده کرد و معلمینی که دانش آموزان خود را به خوبی می شناسند، می توانند براساس فعالیت هایی که می دانند دانش آموزان از انجامشان لذت می برند، پاداش های مشخصی را به آنها بدهند.

یک نمونه دیگر

اصل پریماک همچنین قابل استفاده برای افرادی است که می خواهند به خودشان انگیزه بدهند. تصور کنید که نیاز دارید که برای امتحان مهمی که در پیش رو دارید 10 ساعت بیشتر درس بخوانید.

اما واقعا از درس خواندن لذت نمی‌برید، و پاداش بیرونیِ مربوط به قبول شدن در امتحان به نظر خیلی دور می آید. انگیزش درونی شما برای درس خواندن خیلی پایین است.

برای اینکه به خودتان انگیزه بدهید، می توانید یک پاداش خاص و جلب کننده به خود بدهید.

مثلا تصور کنید از حرکات آکروباتیک برروی اسکیت بورد لذت می برید و می دانید که به جای اسکیت بورد باید وقت خود را صرف درس خواندن کنید.

می توانید علایق خود را با تعیین یک پاداش ترکیب کنید. مثلا، می توانید تصمیم بگیرید که برای هر ساعت درس خواندن، اجازه دارید که 15 دقیقه اسکیت بورد بازی کنید.

بدین صورت، بااستفاده از فعالیت مورد علاقه خود یعنی اسکیت بورد بعنوان پاداش، انگیزه بیشتری برای انجام فعالیت مطالعه پیدا کنید که کمتر مورد علاقه شما است.

یک نمونه مشهور از روش کاربرد اصل پریماک در محیط کلاس، معلمی بود که در ساکت نگه داشتن دانش آموزان برروی تکالیف مشکل داشت؛ دانش اموزان مرتب از صندلی خود بلند می شدند، صحبت می کردند و در حین دروس می خندیدند.

بنابراین، معلم به دانش آموزان گفت که اگر بتوانند ساکت باشند و درطول کل درس تمرکز خود را حفظ کنند، می توانند قبل از شروع درس بعدی 5 دقیقه بدوند و شلوغ کاری کنند. این پاداش خیلی خوب اثر گذاشت.

درطول استراحت، دانش آموزان رفتارهای پرآشوبی مثل هول دادن معلم برروی صندلی چرخ دار را انجام می دادند. بااین حال، چند دقیقه رفتار پرآشوب پاداشی برای دانش آموزان بود تا باقی وقت خود را صرف کار تحصیلی خود بکنند.