زیربنای هر گونه تصمیم گیری، تفکر، ارتباط و در نهایت زندگی خوب اطلاعات کافی است. بله اطلاعات کافی. اما امروز با حضور فناوری های مختلف و محیط اجتماعی در حال تغییر خواسته
زیربنای هر گونه تصمیم گیری، تفکر، ارتباط و در نهایت زندگی خوب اطلاعات کافی است. بله اطلاعات کافی. اما امروز با حضور فناوری های مختلف و محیط اجتماعی در حال تغییر خواسته یا ناخواسته در معرض اطلاعات فراوان قرار می گیریم، آنقدر فراوان که مغز قادر به پردازش درست آنها نمی باشد و به عبارت دیگر با اضافه بار اطلاعاتی مواجه می شویم.
اضافه بار اطلاعاتی زمانی رخ می دهد که مقدار اطلاعات وارد شده به مغز بیشتر از توانایی مغز برای پردازش آن است.
اصطلاح اضافه بار اطلاعاتی اولین بار توسط برترام کراس در کالج هانتر آمریکا و در اثر تحقیقاتی اش با عنوان «مدیریت سازمان ها» مطرح شد. ولی توسط آلوین تافلر نویسنده و آینده پژوه آمریکایی در سال 1970 معروف گردید. آلوین تافلر در کتابش با عنوان "شوک آینده" پیش بینی کرده بود تولید و گسترش روز افزون اطلاعات در نهایت منجر به ایجاد آسیب هایی در زندگی کاری و اجتماعی افراد خواهد شود.
اضافه بار اطلاعاتی چگونه می تواند باعث آسیب رساندن به زندگی کاری و روزمرۀ ما شود؟
امروزه با گسترش ابزارهای اطلاع رسانی، شبکه ها اجتماعی، تبلیغات مجازی و محیطی، کپی و تکثیر راحت اطلاعات، اضافه بار اطلاعاتی بیش از هر زمانی ما را تهدید می کند و ممکن است قربانی آن شویم.
تحقیقات نشان می دهد حجم بالای اطلاعات نه تنها می تواند باعث اختلال در کار افراد شود بلکه می تواند روی تصمیم گیری، نوآوری و کاستن از لذت زندگی تاثیر بگذارد.
برای مثال، تحقیقی نشان داد افراد تا 25 دقیقه بعد مطالعه و بررسی ایمیل های شان قادر به تمرکز و کار مناسب نبودند. نگارنده خود نیز این مشکل را تجربه کرده است، زمانی که بارها بعد از خواندن اخبار در اینترنت قادر به تمرکز برای فهم مقاله و کار تحقیق خود نبود. بنابراین بهتر است قبل از تصمیم گیری و کارهای مهم ذهن را انباشته از اطلاعات کم اهمیت و غیرمرتبط نکنیم.
روانشناس و عصب شناس رفتاری، پورفسور دنیئل لوتین(Daniel Levitin) استاد دانشگاه استنفورد می گوید
اضافه بار اطلاعاتی چالش های جدی برای مغز بوجود می آورد و باعث می شود مغز قبل از اتمام روز دچار خستگی و از کارایی آن کم گردد. روند تکاملی مغز بر اساس سرعت آهسته تولید و گسترش اطلاعات بود بنابراین به راحتی می توانست پردازش های سریع تری انجام دهد. اما امروزه با سرعت بسیار بالا در تولید و گسترش اطلاعات، ذهن به آسانی قادر به مجزا سازی و انتخاب اطلاعات مرتبط نیست و در واقع انطباق لازم را نیافته است، بنابراین ذهن براحتی فرسوده و خسته شده و در نتیجه فراموشکارتر از قبل می شود.
چگونه می توان از آسیب های اضافه بار اطلاعاتی دور ماند؟
همانطور که گفته شد بسیاری از اوقات افراد بطور ناخواسته در معرض اطلاعات فراوان قرار می گیرند و شاید اجتناب ناپذیر نیز باشد، اما با توجه به آسیب های احتمالی ضروری است که به آن توجه کرده و به دنبال راه حل هایی برای رهایی از آنها باشند. راهبردهای زیر می تواند راهنماهای خوبی برای دوری از آسیب های اضافه بار اطاعاتی باشد:
1- اطلاعات بدست آمده را سازماندهی و معنادار سازید.
اضافه بار اطلاعاتی غالبا زمانی ایجاد می شود که افراد در مواجه با اطلاعات بسیار سطحی و گذرا رفتار می کنند چرا که غیر از این بود فرصت مواجه با اطلاعات بیشمار را نداشتند. زمانی که شما نتوانید ماده های اطلاعاتی دریافت شده را بخوبی سازماندهی کنید مطمئنا نمی توانید آن را فهمیده و معنایی از آن کسب کنید چرا که اطلاعات زمانی معنادار می شوند که شما بتوانید بخوبی میان آنها ارتباط برقرار کنید در غیر اینصورت قطعات اطلاعاتی بدون استفاده خواهند بود و تنها باعث اشغال فضای ذهنی و اختلال در تصمیم گیری ها و تفکرتان می شوند.
2- اطلاعات را بیرونی سازی کنید
بجای اینکه بیست، سی یا هر تعداد اطلاعات نه چندان مهم را به ذهن بسپارید سعی کنید آن را جایی یادداشت کنید. زمانی که تنها محل ذخیره اطلاعات در سرتان باشد، مغز زمان بسیار سختی را برای تمرکز روی آنها خواهد داشت و باید انرژی زیادی را برای بازیابی آنها صرف کند. نوشتن و ثبت اطلاعات در فضایی بیرونی به شما کمک خواهد کرد تا انرژی ذهنی بیشتری نه برای بازخوانی بلکه برای سازماندهی و در نتیجه فهم یا تصمیم گیری بهتر داشته باشید.
3- هدفمند باشید
بسیاری از توجهات مان به اطلاعات مختلف و زیاد بخاطر این است که خودمان نمی دانیم چه می خواهیم و باید چه اطلاعاتی را جستجو کنیم. زمانی که بدون هدف و یا حتی با هدف مبهم وارد یک کتابخانه می شوید، هر کتابی توجه شما را جلب خواهد کرد، از هر کتاب نیز اطلاعاتی را بدست خواهید آورد اما اطلاعاتی بدون سازماندهی و معناداری. بسیاری از وبگردی ها نیز این چنین هستند، افرادی که بدون داشتن هدف مشخص به جستجو در دنیای وب می پردازند، فرامتن و لینک های مختلف براحتی آنها را به ناکجاباد خواهد برد و چیزی جز خستگی و آشفتگی ذهنی نصیب کاربر نخواهد کرد.
4- به خودتان اجازه رویا پردازی بدهید
دنیئل لوتین می گوید: مغز به دو شکل متضاد عمل می کند" زمانی که شما افکارتان را هدایت می کنید، و دیگر زمانی افکار خودشان بطور آزادنه جریان می یابند. حالت اول باعث توانایی ما برای انجام بسیاری از کارهاست، اما ذهن مان نمی تواند کل روز در این حالت باشد. در حالت رویا پردازی افکارمان بدون ارتباط ویژه ای در کنار هم قرار می گیرند. این رویا پردازی یک نوع ریست (reset) عصبی است و باعث می شود مقداری از گلوکز استفاده شدۀ توسط مغز دوباره بازیابی و پر شوند".
رویاپردازی همچنین نقش بزرگی در خلاقیت دارد. افکار ممکن است به گونۀ معنادر و جالب توجهی در کنار هم قرار گیرند که قبلا برای این نوع ارتباط برنامه ریزی نکرده بودیم.
5- استراحت کنید
برای رفع خستگی ذهنی ناشی از اطلاعات زیاد در طول روز استراحت ذهنی داشته باشید. افرادی در از ازای هر دو ساعت یک ربع استراحت برای خودشان در نظر می گیرند در کارهای شان عملکرد بهتری دارند. استراحت ذهنی باعث می شود که فرد بتواند از بهره هوشی موجود خود استفاده بهینه تری داشته باشد. مانند زمانی که شما بعد از تفکر و مطالعه زیاد روی کار به بن بست رسیده اما بعد از استراحت کوتاه موفق به یافتن راه حل می شوید.
6- چند کار را بطور همزمان انجام ندهید.
چقدر برای شما اتفاق می افتد که همزمان با انجام رانندگی با موبایل صحبت می کنید؟ و یا هنگام آشپزی سعی می کنید یک برنامه آموزشی را از تلویزیون تماشا کنید؟ و یا حتی در یک زمان درباره موضوعات متعددی تصمیم گیری کنید؟
انجام همزمان چند کار تاثیر بسزایی در اضافه بار اطلاعاتی دارد. دنیئل لوتین می گوید :" آنچه ما در انجام همزمان چند کار انجام می دهیم در واقع تغییر سریع توجه از چیزی به چیز دیگری است. این تغییر سریع باعث کاهش موجودی کلوکز مغز می شود. کلوکوز ماده ای بسیار مهم است که نورون های مغز برای ارتباط با یکدیگر نیاز دارند. کاهش و تمام شدن موجودی کلوکوز باعث خستگی مغز بسیار زودتر از اتمام روز و احیانا تصمیم گیری های مهم می شود".
جمعبندی
اضافه بار اطلاعاتی پدیدۀ واقعی عصر حاضر است، پدیده ای که باعث تاخیر یا اختلال بسیار از تصمیم گیری های مهم ما می شود چرا که احساس می کنیم اطلاعات زیادی داریم و باید از همۀ آنها استفاده کنیم. با توجه اجتناب ناپذیری مواجه با اطلاعات زیاد باید در پی راهکار مدیریتی و سازماندهی آن بود، و صرف اطلاعات زیاد در محیط نمی تواند باعث اضافه باری باشد. نکاتی و راهبردهایی که در این مقاله مطرح شد می تواند به ما کمک کند تا ما سوار بر اسب سرکش اطلاعات شویم و بخوبی آن را کنترل کرده و استفاده کنیم و نه بالعکس.
دکتر عبدالله قاسم تبار(عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی)